Osmanlı Devleti’nin özellikle klasik döneminin en önemli ve temel eğitim kurumu medreselerdi. medreselerde okutulan dersler akli ve nakli olmak üzere iki temel birime ayrılmaktaydı. Kur’an, tefsir, hadis, fıkıh, kelam gibi islami bilgiler nakli ilimleri ifade ederken; felsefe, matematik, astronomi, fizik, kimya, biyoloji, coğrafya gibi dersler ise akli ilimleri ifade etmektedir.
eğitim verilen tek kurum medreseler değildi. tekke, dergah, cami, saray ve konaklarda da eğitim verilmekteydi. Osmanlı Devleti’nde eğitim kurumlarını şöyle inceleyebiliriz;
-Enderun: Enderun dediğimiz saray okulu ilk kez II. Murat döneminde Edirne sarayında açılmış, daha sonra Topkapı Sarayında eğitim vermeye başlamıştır. Enderun’da devlet memuru, idareci, komutan ve sanatkar yetiştirilirdi. devşirme yöntemiyle toplanan çocuklar Enderun mektebinde yetiştirilirdi. daha sonraları müslüman çocukların da eğitim alabildiği enderun mektebi 1910 yılında kapatıldı. okul 1910’da kapatıldı.
-Medrese: Osmanlı eğitim ve öğretiminin temel eğitim kurumlarıdır. medreseler, ilerleyen dönemlerde pozitif bilimlerin okutulmamaya başlaması, hak etmeyen kişilerin medreselere müderris (öğretmen) olarak atanması, ulema çocuklarına daha beşikte iken müderrislik payesi verilmesi gibi sebeplerden dolayı 16. yüzyılın sonlarına doğru bozulmaya başlamıştır.
-Askeri Eğitim: 17. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı Devleti’nde başlıca tophane, kılıçhane, cambazhane ve kumbarahane gibi kurumlarda askeri eğitim ve öğretim veriliyordu.
Osmanlı Devleti’nde eğitim-öğretim alanında yaşanan gelişmeler:
osmanlı eğitim-öğretim sistemi, devletin dağılma dönemini yaşadığı 19. yüzyılda önemli bir değişime uğramıştır. pozitif bilimlerin yer verilmediği medreseler varlığını devam ettirirken Avrupa örnek alınarak kurulan askeri ve sivil okullar da eğitim vermeye başlamıştı. diğer tür eğitim kurumları ise azınlık ve yabancı okullarıdır.
1857’de Maârif-i Umûmiye Nezareti (Genel Eğitim Bakanlığı) kurularak Milli Eğitim Bakanlığı’nın temeli atıldı. Bu gelişmeden sonra ilk defa Eğitim Bakanı kabineye girdi. 1861’de Nizamnâme çıkarılarak Harbiye, Bahriye ve Tıbbiye dışındaki okullar Maârif-i Umûmîye Nezâreti’ne bağlandı. Böylece askeri ve sivil okullar birbirinden ayrıldı.
• Askerî Kurumlar
1845’te Harp Okulu’na öğrenci yetiştirmek için Askerî Liseler açıldı. Günümüze kadar devam eden İstanbul’da Kuleli, Bursa’da Işıklar ve İzmir’de Maltepe Askeri Liseleri bu dönemde kuruldu. 1849’da Harbiye Mektebi’nde Veteriner bölümü açıldı. 1875’te Askeri Ortaokullar açıldı. Ayrıca ordunun kurmay subay ihtiyacını karşılamak için kurmaylık bölümü açıldı (1845).
• Sivil Kurumlar
II. Mahmut döneminde ilkokul zorunlu hale getirilmişti. ancak bu kural sadece İstanbul için geçerli olmuştu.
– 1861’de İstanbul’da ilk Kız Rüştiyesi açıldı.
-1872’de günümüzün liseleri niteliğinde olan idadiler açıldı.
-1868’de İdadilerin üstünde eğitim verecek Sultaniler açıldı. ilk sultani Galatasaray Sultanisidir.
-1849’da Rüştiyeler ile Darülfünun (Üniversite) arasında eğitim vermek üzere 1849’da Darülmaarif Okulu açıldı. Bu okul devlet memuru da yetiştirecekti.
-1876’da Darül muallimat (Kız Öğretmen Okulu) açıldı.
-1873’te yetim Müslüman çocukların eğitimi için Darüşşafaka,
-1850’de Encümen-i Daniş (ilimler Akademisi) açıldı.
-1874’te Hukuk Mektebi açıldı.
-1847’de Tarım alanında ilkokul Ameli/ Ziraat Mektebi açıldı.
-1866’da ilk sivil tıp okulu
-1867’de eczacı okulu açıldı