Divan-ı Humayun; Osmanlı Devleti’nde devlet işleriyle ilgili konuların görüşüldüğü bir çeşit danışma organıdır. burada alınan kararlarda son söz padişahındır. Divan-ı Humayun Osmanlı Devleti’nin ikinci padişahı Orhan Bey tarafından kurulmuş, II. Mahmut tarafından kaldırılarak yerine günümüzün bakanlıkları olan nazırlıklar kurulmuştur.
Divan-ı Humayun’un görevlerini genel olarak günümüzle kıyasladığımızda , bugünkü hükümet, meclis ve yargıtayın görevlerini yaptığını görürüz.
Divan-ı Humayun’un dışında Osmanlı Devleti’nde çeşitli görevlerden sorumlu alt divanlar da görev yapmaktaydı. Bu divanlar şöyledir;
-Sefer Divanı: Vezir-i azam sefere çıkacağı zaman toplanırdı
-Ulufe Divanı: yeniçerilerin aldıkları maaşa ulufe denirdi. ulufe divanı yeniçeri maaşları için toplanırdı.
-Galebe Divanı: yabancı elçilerin kabulü için toplanırdı
-Ayak Divanı: Olağanüstü durumlarda toplanırdı
Divan-ı Humayun’un Yapısı:
divan-ı humayun’da üç temel sınıf vardır. bu sınıflar ilmiye, kalemiye ve seyfiyedir.
*Seyfiye (Ehl-i Kılıç= Ehl-i Örf= Ümera); veziriazam ve vezirler bu sınıfa dahildir. divan dışında beylerbeyleri, sancakbeyleri, kapıkulu askerleri ve tımarlı sipahiler seyfiye sınıfına dahildir. Osmanlı Devletinde yönetim ve askerlik görevini yerine getirirler.
* İlmiye (Ehl-i Şer); ulema denilen grup bu sınıfta yer alır. şeyhülislam, kazasker ilmiye sınıfındadır. adalet, eğitim ve yargı işlerinden sorumludurlar.
*Kalemiye (Ehl-i Kalem); nişancı ve defterdar bu sınıfta yer alır.
Divan Üyeleri ve Görevleri: Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar divana padişahlar başkanlık etmiş, Fatih’ten sonra divan başkanlığı görevini sadrazamlar üstlenmiştir. diğer divan üyeleri ve görevleri şöyledir;
-Vezirler: sadrazama yardımcı olurlar. günümüzde bakanlara benzetilebilir.
-Kazasker: Adalet, eğitim, kültür ve din işlerinden sorumludur. XVI. yy.dan itibaren görevlerinin çoğunu şeyhülislama devretmiştir.
-Defterdar: günümüzün maliye bakanına benzetilebilir. devletin gelir gider ve bütçesinden sorumludur.
-Nişancı: Padişah adına yazılacak mektup, ferman, berat ve anlaşmaları kaleme alır, tuğra çeker. Divan da yapılan görüşmelerin kayıtlarını tutarak kayda geçirir. Fethedilen toprakları tapu defterine kaydederek, hak sahiplerine dağıtırdı. XVI. yy.dan itibaren yerini reis’ül küttaba devretmiştir.
-Şeyhülislam: Yükselme devrinde divan üyesi oldu. Divana katılan fakat oy kullanmayan şeyhülislamın protokoldeki sırası veziri azamla aynıydı. Padişahın ve divanın aldığı kararların İslam hukukuna uygunluğunu denetler ve ‘’fetva’’ verirdi.
-Kaptan- Derya: Yükselme devrinde divan üyesi oldu. Donanma İstanbul’da olduğu zaman divana katılırdı.
-Reis’ül Küttab: Önceleri nişancının yardımcısı iken yükselme devrinde divan üyesi oldu. Dış işlerden sorumludur.
-Yeniçeri Ağası: Gerektiğinde çağrılırdı